Verbinding herstellen? Veiligheid eerst!

De verbinding herstellen in een relatie wanneer een partner van streek is, of nog erger, wanneer beiden dat zijn, kan een moeizame opgave zijn, zoals velen aan den lijve hebben ervaren. In het bijzonder omdat autonome fysiologische reacties in de weg kunnen zitten!

Wat gebeurt er wanneer we ons gestresst voelen, wat betekent dat we ons niet veilig voelen? Ons systeem  is perfect uitgerust om – zonder onze bewuste aandacht – voortdurend te “scannen” op gevaar en om mogelijke bedreigingen te beantwoorden op een manier die ons overleven zeker stelt. Nu bevinden we ons als “ontwikkelde” mensen in de moderne maatschappij zelden in werkelijk levensbedreigende situaties. Echter, dit voorkomt niet dat sommige omstandigheden door ons zenuwstelsel als onveilig worden beoordeeld, reacties uitlokkend alsof ons leven werkelijk op het spel staat.

Hoe uit zich dat in onze relaties? Nou, een woordenwisseling, of een ruzie, of angst om de verbinding te verliezen zijn allemaal situaties die ons overlevingssysteem alarmeren. Hieronder volgt hoe dat werkt, volgens onderzoek van wetenschapper Stephen Porges …

Sociaal gedrag onder invloed van fysiologie

Tijdens de evolutie van de mensheid ontwikkelden zich drie hiërarchisch georganiseerde systemen, elke boven op de ander, om gevaar het hoofd te bieden en ons weer veilig te doen voelen. Wanneer getriggerd door een bedreigende gebeurtenis, komen deze systemen van boven naar beneden in actie: eerst in een poging om vanuit het meest moderne (en geavanceerde) systeem te reageren. Dan, als dat niet de balans en een gevoel van veiligheid herstelt, wordt het volgende, oudere systeem geactiveerd. En als zelfs dan het gevoel van onveiligheid aanhoudt, wordt het oudste, meest primitieve systeem aangesproken.
(voor meer details over deze levensreddende programma’s, zoals beschreven in wat Dr. Stephen Porges “Polyvagal Theory” heeft genoemd, zie dit artikel of dit Wikipedia item)

Dit betekent dat we:

1. Eerst reageren vanuit het “sociale betrokkenheid systeem”, dat ons ondersteunt om beter te luisteren, om oogcontact te maken en om te verbinden met anderen. Echter, we hebben een zeker basisgevoel van veiligheid nodig om dit systeem te laten functioneren. Als in die minimale veiligheid niet is voorzien, hebben nauwelijks of geen toegang tot dit meest verfijnde systeem en vallen we terug op het volgende systeem in de hiërarchie.
2. Vervolgens poogt ons autonome systeem de veiligheid te waarborgen door te reageren vanuit het “adrenaline sympathisch systeem”, dat de meer instinctieve vecht of vlucht gedragingen mobiliseert. Wanneer ook dat ons geen geruststelling en een basisgevoel van veiligheid brengt, vallen we nog een niveau dieper terug in de hiërarchie.
3. Tenslotte reageren we vanuit het “vagus systeem”, wat een bevriezing of afsluiting (stil legging) respons is.

Primaire reacties tot uiting in relatie dynamiek

Is dat niet hoe het gaat wanneer we ons gestresst, onder druk, niet gerespecteerd, genegeerd of gekwetst voelen in een relatie? Dat we eerst een poging doen vanuit betrokkenheid , door te praten, door uit te reiken, om tot begrip en overeenstemming te komen (verbinden), en dat we wanneer dat mislukt neigen om – vaak ongewild en onbedoeld – te beginnen met argumenteren, manipuleren, bekvechten, forceren of misschien contact uit de weg gaan, afstand houden of vertrekken (vechten of vluchten). En wanneer dat alles ons gevoel van veiligheid niet herstelt (wat het niet doet), kan het gebeuren dat we mettertijd ten prooi vallen aan depressie of burnout (bevriezing of afsluiting). Waarbij onze systemen stil gelegd worden, hun functioneren gereduceerd tot een minimum, om een restje energie beschikbaar te houden voor overleving.

Kun je zien hoe dit samenhangt met drie veel voorkomende destructieve patronen in relaties, met de eerste twee (‘aanvallen-aanvallen’ en ‘aanvallen-terugtrekken’) als voorbeelden van de vechten of vluchten reactie, en de derde (‘terugtrekken-terugtrekken’) als een voorbeeld van de bevriezing of stillegging respons. Natuurlijk kan het tweede patroon (‘aanvallen-terugtrekken’) ook een mix zijn, als één partner overwegend in aanval modus is en de ander meestentijds in terugtrek modus.

Wat is nu de relevantie van dit alles voor ons in onze relaties, en ons verlangen naar verbinding en intimiteit? Wel, gebrek aan (ervaren) veiligheid is blijkbaar een sta-in-de-weg voor ons vermogen om contact te leggen. En dit gebeurt deels op onbewust niveau, door een hyper alert zenuwsysteem, dat voortdurend op de hoede is, altijd op de uitkijk voor gevaar en mogelijke bedreigingen. We hebben alleen toegang tot ons (jongere) sociale betrokkenheid systeem wanneer ons autonome zenuwstelsel onze situatie als veilig beoordeelt.

Verbinding herstellen? Adem eerst diep in en uit …

(vooral – bij voorkeur verlengd, lang – uit trouwens)
Nu, wat kunnen we doen om weer contact te maken als verbinding herstellen gezien voorgaande bemoeilijkt wordt? Hoe kunnen we deze wetenschap gebruiken om onze relatie te verbeteren?

Hier zijn enkele suggesties om onze defensieve strategieën te ontwapen en ons zenuw systeem te kalmeren:

• Wanneer je waarneemt dat je je gespannen, bezorgd, op je hoede voelt, of je bewust bent dat deel van jou zich niet veilig voelt, zorg dan goed voor jezelf en doe wat je nodig hebt om je weer (meer) veilig te voelen. Vraag om wat je nodig hebt, of maak tijd en ruimte om je af te zonderen en om te ontspannen en te herstellen.
  Het is interessant hoe ademoefeningen, meditatie, zingen en gezichtsgymnastiek behulpzaam kunnen zijn, aangezien onze gezichtsuitdrukking, ons vermogen om te horen en luisteren en ons hart en onze longen alle gerelateerd zijn aan hetzelfde deel van ons autonome zenuwstelsel!
  In het bijzonder iets simpels als een paar keer bewust diep uitademen, kan een sterk kalmerend effect hebben en zelfs hevige emoties tot rust brengen.
• Wees zacht met jezelf als je gespannen of overstuur bent. Naar een stille(re) ruimte gaan, en minder actief zijn is eveneens behulpzaam om beter toegang te hebben tot ons sociale betrokkenheid systeem.
• Wees zacht met de ander die gespannen of overstuur is. Als je met een ander bent die van streek is, kun je de ander naar een rustiger ruimte leiden, die stiller is en minder prikkels biedt. Praat met een zachte stem en op vriendelijke toon om de ander te kalmeren en te helpen zich weer veiliger te voelen. De ander eenvoudigweg uitnodigen om bewust te ademen kan ook zeer behulpzaam zijn.
• Wees je bewust dat jij, of een ander, sociale signalen mogelijk verkeerd interpreteert als je in een staat van onrust verkeert. Wat voor een ontspannen persoon overkomt als een neutrale gezichtsuitdrukking, kan gezien worden als boos, of afkeurend, of oordelend wanneer die defensieve fysiologie actief is (uit voorzorgsmaatregel evalueert dit systeem met het oog op levensbehoud alles zo conservatief mogelijk – met andere woorden: onze fysiologie draagt er toe bij dat we van een mug een olifant maken).
• Maak afspraken over hoe je je tot elkaar wilt verhouden en hoe je met elkaar wilt omgaan om een veilige “container” te creëren voor je relatie. Wat heb je nodig om je veilig te voelen, voor jezelf en van de ander? En maak bij voorkeur vooral ook afspraken ver hoe je om wilt gaan met situaties waarin één van jullie beiden, of zelfs elk van jullie, van streek is.

Responsief verslaat defensief

Dit alles zou kunnen worden samengevat in één korte oproep: VEILIGHEID EERST! Probeer niet om welk meningsverschil dan ook op te lossen zonder eerst jezelf en de ander weer tot kalmte te hebben gebracht, en een basisgevoel van veilig voelen terug te hebben gebracht. Was toch nog niet zo’n slecht advies om eerst tot tien te tellen …

Wanneer je je kalm en veilig (genoeg) voelt, check dan met de ander of deze ook in staat is die goed genoeg is om een poging te doen om jullie verbinding succesvol te herstellen. Doe het rustig aan, langzaam (alles wat te snel of plotseling gaat kan als gevaar worden geïnterpreteerd en kan je doen terugvallen in defensieve modus) en honoreer jouw (en de anders) lichamelijke signalen. Oefen geen druk uit, wees zacht. En, als dat binnen je vermogen ligt in het moment, wees responsief, toon je betrokken! Responsief zijn (bijvoorbeeld door oogcontact, gezichtsuitdrukking, geluid of ademhaling, lichaamshouding, of bevestigende en geruststellende woorden) draagt enorm bij tot de gevoelens van veiligheid van de ander!

Wens je veel plezier om hiermee te spleen en als je je daartoe geïnspireerd voelt, laat gerust een reactie achter hieronder. Ik lees het graag … en ben met evenveel plezier “responsief”! 😉